Yörelere göre çitlenbik, çıtlık, çitemik, bıttım gibi farklı isimlerle bilinen menengiç ağacı, sakız ağacıgiller familyasına ait bir bitkidir. Akdeniz bölgesine özgü bir fidan olan ve yaprak döken çalı formunda bir fidandır. 6 ila 9 metreye kadar boyu uzayabilen, karşılıklı dizilen bileşik yaprakları vardır. Her bir yaprağı 6- 10 adet parlak ve küçük yapraktan oluşur. Reçine kokusu olan menengiç fidanı, kırmızımsı ve mor renkli çiçekler açmaktadır. Çiçeklenmesi genellikle Nisan ve Mart aylarında görülmektedir. Meyveler küçük ve küre biçiminde olup olgunlaştığında yeşil ve maviye dönüşmektedir. Tohumların olgunlaşması ise Eylül- Ekim aylarında tamamlanmaktadır. Bu ağaçtan çok değişik tatta bir kahve elde edilir.
Anadolu’da 2-3 bin yıllık olduğu tahmin edilen menengiç ağaçları halen ayaktadır.
Uşaklı araştırmacı Alp Arslan Dur, Ulubey Kanyonu’nun derinliklerinde, yaklaşık 1200 yaşında olduğu tahmin edilen görkemli bir Çıtlık (Menengiç) ağacı keşfettiğini açıkladı.
Yeni keşfi ile ilgili bilgiler veren Dur, “Bu menengiç ağacı, yalnızca doğanın değil, Anadolu insanının inanç dünyasının da sessiz tanığıdır bu ağaç. Halk arasında “çitlembik” adıyla da bilinen menengiç, yüzyıllar boyunca nazardan korunma, şifa ve temizlik ritüelleriyle ilişkilendirilmiştir.
Bu kültürel hafızayı en canlı biçimde taşıyan anlatılardan biri, Uşak yöresinde yaşayan pek çok ailede olduğu gibi, rahmetli ananemin uygulamalarıyla sürerdi. Evin arkasında yetişen çıtlık ağacından ince dallar keser, bıçakla oyup küçük nazarlıklar yapardı. Bu nazarlıklar, çocukların boynuna asılır veya evlerin girişine yerleştirilirdi; kötü gözlerden, kem niyetlerden koruyacağına inanılırdı.
Nazar değdiğine inanılan durumlarda ise ananem “kurşun dökme” ritüelini uygular, ardından bıçakla “nazar kesme” duası okurdu. Bu işlem yalnızca bir halk inancı değil; doğa, dua ve topluluk bilinci arasında kurulan kadim bir dengeydi. Bazı günlerde ise sokak ortasında “aydeş” denen geleneksel arınma ritüelini yapar, çocukları suyla yıkayarak hem bedensel hem ruhsal temizlik sağlardı.
Bugün Ulubey Kanyonu’ndaki o yaşlı çıtlık ağacına bakarken, yalnızca bir bitki örtüsünü değil; Anadolu kadınının koruyucu, şifacı ve inançla yoğrulmuş dünyasını da görürüz. Çıtlık, bu yönüyle hem bir doğa anıtı hem de kolektif belleğin yaşayan simgesidir.” dedi.
Avgan köyünde de 560 yıllık bir menengiç ağacı var
Ulubey ilçesine bağlı Avgan köyünde de yaşı 560 yıl olarak tahmin edilen bir menengiç ağacı zaman inat dimdik ayakta duruyor.
Avgan köylüleri bu ağacın uğuruna ve kutsallığına inanıyor. Bu topraklara ilk ayak basan ataları tarafından dikildiğine inanıyor. Ağacın bulunduğu mahalleye de ‘Çıtlık Mahallesi’ adı verilmiş.
